Ngay lúc này, thế giới ngoài kia là một cuộc chiến không ngừng nghỉ của thế giới tự nhiên. Các sinh vật không ngừng tiến hóa, chạy đua vũ trang để ngày một trở nên mạnh hơn hiệu quả hơn và thích nghi tốt hơn. Có những loài tiến hóa rất nhanh, có loài thì chậm hơn một chút. Đặc biệt, có những loài mà trong suốt hàng trăm triệu năm qua, chúng không có sự thay đổi đáng kể nào cả. Những loài như thế này được các nhà cổ sinh vật học coi như những “hóa thạch sống”, giúp nhân loại tìm hiểu sâu hơn về quá trình hình thành và phát triển của sự sống. Và trong bài biết này, chúng ta sẽ cùng điểm qua những sinh vật như vậy
*Lưu ý: Bài viết mang tính chất thường thức nên sẽ chỉ nêu một số loài tiêu biểu.
Bộ cá sấu
Nếu bạn có cơ hội được nhìn thấy một con cá sấu sống cùng thời với khủng long thì chắc chắn bạn sẽ thấy nó chẳng có khác biệt gì đáng kể so với mấy con cá sấu hiện đại mà bạn thấy trong sở thú cả. Cá sấu hiện đại đã xuất hiện từ cách đây khoảng 88 triệu năm trước, giai đoạn cuối của kỷ phấn trắng. Cá sấu nguyên thủy thì còn xa hơn nữa, khoảng 220 triệu năm trước. Kể từ khi xuất hiện đến nay, cá sấu luôn được coi là bậc thầy về săn mồi kiểu ngụy trang – phục kích. Chúng đã áp dụng nó cực kỳ hiệu quả suốt hàng chục triệu năm đến tận ngày nay.
Ngoài kỹ năng săn mồi vốn đã trở thành thương hiệu thì cá sấu còn có những khả năng đặc biệt khác để khiến chúng sinh tồn hiệu quả hơn như lực cắn cực mạnh giúp giữ con mồi lớn và khỏe. Hệ thống miễn dịch cực mạnh chống lại vi khuẩn, virus và ký sinh trùng, cho phép lợi khuẩn cộng sinh để tăng cường hệ miễn dịch. Acid trong dạ dày cá sấu mạnh đến mức nó có thể phân hủy mọi thứ từ con mồi, bao gồm cả sừng, móng, lông và xương.
Tất cả những điều đó làm cho cá sấu có thể thích nghi cực kỳ tốt và có sức sống rất mãnh liệt, chúng đã tiến hóa để tối ưu cho từng môi trường sống khác nhau. Hiện nay, cá sấu có mặt tại hầu hết các vùng nhiệt đới.
*Thêm một điểm thú vị nữa là cá sấu gần như bất tử, chúng không già đi mà sẽ tiếp tục phát triển đến khi chết vì một lý do nào đó mà thôi.
Cá mập
Cá mập là một nhóm cá thuộc lớp cá sụn và là một trong những nhóm sinh vật có lịch sử tiến hóa lâu đời nhất trái đất. Đã có nhiều bằng chứng cho thấy những con cá mập đầu tiên xuất hiện vào khoảng 420 triệu năm trước – trước cả khi có những sinh vật trên cạn đầu tiên.
Sau hàng trăm triệu năm tiến hóa, khả năng săn mồi của chúng ngày một trở nên tinh vi và hiệu quả hơn, chúng cũng phát triển những khả năng đặc biệt “độc quyền”, điển hình như:
- Giác quan thứ 6 cho khả năng cảm nhận từ trường của sinh vật sống
- Hàm răng nhiều lớp thay thế liên tục
- Khả năng kháng gần như mọi loại bệnh tật, kể cả ung thư
Tất cả những thứ đó biến cá mập trở thành loài săn mồi hoàn hảo của đại dương. Có thể không phải lúc nào cá mập cũng có thể làm trùm chuỗi thức ăn nhưng nhìn chung thì qua bất kỳ thời đại nào, chúng cũng có thể được xem như những loài săn mồi điển hình của biển. Cá mập hiện đại đã xuất hiện từ khoảng 100 triệu năm, sống qua sự kiện đại tuyệt chủng 65 triệu năm trước và có rất ít thay đổi cho đến nay. Có lẽ vì chúng đã trở nên quá hoàn hảo rồi chăng?
Myxini
Đây chắc chắn là một trong những loài sinh vật có xương sống dị hợm nhất từng được biết đến trong lịch sử tiến hóa. Các loài Myxini cổ đã bơi lội tung tăng khắp các vùng biển sâu từ khoảng hơn 300 triệu năm trước và không có khác biệt đáng kể so với các loài Myxini hiện đại. Với bộ hàm sắc nhọn của mình, chúng có thể dễ dàng tấn công bám vào cơ thể của các loài cá khác và khoét đi từng mảng thịt lớn cho đến chết. Chúng còn có thể chui vào cơ thể con mồi để ăn thịt và nội tạng bên trong. Chúng cũng là loài ăn xác thối và không từ chối những con cá chết chìm xuống đáy đại dương. Loài này đã từng làm cho các nhà khoa học tranh cãi suốt nhiều thập kỷ về việc xếp loại trên cây sự sống, chủ yếu là do cái cột sống không có đốt sống của chúng.
Myxini cực kỳ đặc biệt vì bạn có thể tìm thấy ở chúng những đặc điểm mà rất ít sinh vật nào có như bộ hàm mở theo phương ngang như côn trùng thay vì phương dọc như động vật có xương sống, hệ thống tuyến nhờn cực mạnh, xương sống không có đốt.
Trên thực tế thì người ta thường bắt gặp bọn này khi chúng tấn công những con cá mắc lưới, mắc câu. Khi bị tóm thì chúng sẽ tiết ra một lượng chất nhầy rất lớn nhằm thoát thân. Chất nhầy này rất dính và bền, có thể bám vào mang của các loài cá săn mồi và làm cho chúng chết ngạt. Điều đó khiến cho Myxini gần như không có thiên địch. Ở một số nơi, người ta vẫn thường khai thác loài cá nhầy nhụa này như một loại đặc sản.
Thú mỏ vịt
Thú mỏ vịt là động vật đặc hữu của miền Đông nước Úc. Chúng sống lưỡng cư và là đẻ trứng thay vì đẻ con. Thú mỏ vịt xuất hiện từ khoảng 167 triệu năm trước, sống qua kỷ Jura thời kỳ hoàng kim của khủng long đến tận ngày nay. Trong suốt thời gian đó, loài này có rất ít thay đổi. Chúng được xem như những hóa thạch sống vậy.
Các cá thể đực có tuyến độc và có cực ở chân sau để tiêm nọc độc. Vết thương do bộ phận này gây ra có thể giết chết động vật nhỏ như chó, mèo. Không gây chết người nhưng mang đến cơn đau dữ dội khiến nạn nhân chết vì kiệt sức. May mắn là loài này khá hiền lành và sẽ không chủ động tấn công con người
Sam biển
Sam (còn gọi là cua móng ngựa) có cấu tạo cơ thể rất khác so với các loài sinh vật hiện đại. Chúng không có hàm nhưng có đến 5 đôi chân và 9 đôi mắt. Máu của chúng chưa đồng trong các tế bào hem nên có màu xanh.
Máu của sam biển đóng vai trò rất quan trọng trong ngành công nghiệp vaccine. Chúng được tìm thấy trong khu vực ven biển thuộc Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam. Trứng sam còn được coi là đặc sản được ưa thích ở nhiều nơi. Không chỉ có thể, sam biển còn được các nhà cổ sinh vật học cực kỳ xem trọng do chúng gần như không thay đổi trong suốt hơn 450 triệu năm qua.
Điều đó có nghĩa là những con sam biển đã tồn tại từ lúc mà bọ ba thùy vẫn còn tung tăng dưới biển. Bọ cạp vẫn chưa lên đến đất liền và con người vẫn còn là một sinh vật biển.
Ốc anh vũ
Ốc anh vũ phân bố chủ yếu ở Nam Thái Bình Dương. Chúng được xem là đại diện duy nhất còn tồn tại của động vật thân mềm có vỏ bọc cổ đại. Trong suốt 350 triệu năm qua, ốc anh vũ tiến hóa rất ít và gần như giữ nguyên được hình dạng thuở ban đầu.
Dù người Việt Nam gọi chúng là “ốc” nhưng thực chất loài này có quan hệ gần với mực và bạch tuộc nhiều hơn. Loài này có ý nghĩa rất lớn đối với các nhà cổ sinh vật học. Sự nguyên thủy của ốc anh vũ giúp chúng ta hiểu hơn về quá trình hình thành và phát triển của động vật thân mềm hiện đại.
Sứa
Nhà vô địch của chúng ta đây rồi, mấy con không não này chính là một trong những dạng sinh vật xuất hiện sớm nhất trong lịch sử tiến hóa và còn tồn tại cho đến ngày nay. Những con sứa đầu tiên đã trôi nổi khắp đại dương từ 650 triệu năm trước và không thay đổi nhiều trong khoảng thời gian đó. Trong khi các sinh vật khác không ngừng tiến hóa để chinh phục trái đất thì sứa vẫn là sứa mà thôi, vẫn sống sót qua nhiều trận đại tuyệt chủng kinh hoàng, quét đi hầu hết các sinh vật sống.
Ngày nay, sứa xuất hiện trên khắp các đại dương, thậm chí trong cả ao, hồ nước ngọt nữa. Thay vì chạy đua vũ trang như cách mà các loài khác tiến hóa, loài sứa đã có được thành công và tồn tại qua hơn nửa tỷ năm nhờ sự đơn giản của mình.
Tham khảo:
